Het marketing christendom – een toetsing (4)

Begin jaren zestig (van de vorige eeuw – bewerker FW) is de zogenaamde gemeentegroei beweging ontstaan. In het Engels “the Church Growth Movement”. De beweging heeft verschillende takken. Het is de bedoeling om de tak waartoe Rick Warren (Saddleback) en Bill Hybels (Willow Creek) behoren te onderzoeken en te toetsen aan de bijbel. De publicatie van deze serie betekent niet dat Frisse Wateren met alle dingen die hierin wordt aangedragen zich kan verenigen. Toch geeft het wel op een indringende en ernstige wijze weer, wat er zich in onze dagen binnen de evangelische wereld afspeelt. Daarom vervolgen we nu deze serie artikelen met deel 4, waarin we nog meer schokkende dingen beschreven zien in de evangelische wereld.

Rick Warren en Bill Hybels

3.12. De bijbel is blijkbaar niet genoeg

Het handboek voor gemeentegroei is het boek Handelingen. Dat is voor Hybels en Warren blijkbaar niet genoeg. Zij gaan in de leer bij het bedrijfsleven. Daar nemen ze de marketingvisie en methoden van over, de managementtechnieken en de organisatievorm. Ze worden ook beïnvloed door buitenbijbelse en soms zelfs onbijbelse populaire psychologische theorieën.

3.13. Door het doel gedreven of door de Geest geleid

Studie van het boek Handelingen toont hoe de groei van de gemeente zich voltrok. De Geest van God was de drijvende en leidende kracht achter de uitbreiding van de gemeente. De gemeente in Jeruzalem ontstond door de prediking van Petrus nadat de Geest van God op de discipelen was uitgestort. De prediking van Petrus was het spontane gevolg van de uitstorting van de Heilige Geest. God zorgde zelf voor de toehoorders (Handelingen 2:6). De verdere uitbreiding, buiten Jeruzalem, was onder meer het gevolg van de vervolging die tegen de gemeente van Jeruzalem uitbrak. Dit was ook niet gepland. Er zijn weinig aanwijzingen voor geplande groei en strategie. Paulus had wel een bepaalde werkwijze. In de meeste steden was zijn bruggenhoofd de plaatselijke synagoge. Paulus had ook een bepaald onderwijsprogramma (de volle raad Gods) dat hij doorgaf (Handelingen 20:20,27). Hij werkte ook bewust aan de toerusting van nieuwe leraren (2 Timotheüs 2:1,2).

Hoe ver staat dit af van de marketing- en managementtechnieken van Warren en Hybels.

Men betuigt natuurlijk nog wel dat God de wasdom moet geven en dat je biddend en onder leiding van God bezig moet zijn. Maar het geestelijke, de leiding van de Geest, lijkt in grote mate ingewisseld te zijn voor het psychologische en sociale, voor marketingtechnieken. Het bovennatuurlijke voor het natuurlijke.

De marketingtechniek lijkt ook overal te werken. Het doet er blijkbaar niet toe welke boodschap je brengt.

Als je eerst vraagt wat de mensen willen hebben (via enquêtes) en je geeft hun vervolgens wat ze willen, dan is het niet vreemd dat je succes hebt.

3.14. Hoe meet je eigenlijk succes?

Is dat groei in aantal? Als dat zo is dan zijn de Mormonen een groot succes. Het meest succesrijk is natuurlijk de Rooms-katholieke Kerk. Dat is immers de grootste ‘kerk’. En toch brengen deze beide ‘kerken’ een vals evangelie. Aantallen alleen kunnen nooit de maatstaf voor succes zijn.

Op korte termijn is men in de beweging van Hybels en Warren succesvol in het aantrekken van mensen. Maar waarom zijn de mensen gekomen? Vanwege de goede faciliteiten, het entertainment, de gezelligheid? Hoe diep gaan de wortels (Mattheüs 13:20-21)? Hebben de mensen ooit de kosten berekend (Lucas 14:28-33)?

Wat zal op langere termijn het effect zijn van de weg die men is op gegaan? De oecumenische koers, het wegdringen van het Woord van God, de wereldgelijkvormigheid, etc. De beweging staat al niet stevig op het Woord van God, hoe snel zal ze ernstig ontsporen?

Wat zegt de bijbel trouwens over succes?

Hoe zit het met het ‘succes’ van Gods dienstknechten zoals we die in de bijbel tegenkomen?

Was Noach een succes in zijn bediening? Hij wordt in de bijbel “prediker der gerechtigheid” genoemd (2 Petrus 2:5). Wat was het effect van zijn prediking? Hij heeft alleen zichzelf en zijn familie gered.

Was de profeet Jeremia een succes in zijn bediening? En hoe zat het met de andere profeten die namens God spraken. Werden zij niet gestenigd? Waren Paulus en de Here Jezus een succes in hun bediening?

De bijbel legt de nadruk op trouw en niet op succes. De koning (de Here Jezus) zegt tegen zijn dienstknecht: “Wel gedaan gij goede en getrouwe dienstknecht, over weinig zijt gij getrouw geweest, over veel zal ik u zetten” (Matth. 25:21,23). Hij zegt niet “Wel gedaan gij goede en succesvolle dienstknecht, want je bent succesvol geweest”, al waren ze in dit geval numeriek gezien wel succesvol geweest. “Voor zulke beheerders, dienaren van Christus, is dit tenslotte de vereiste betrouwbaar te blijken” (1 Korinthe 4:2).

Een dienstknecht van God kan planten en begieten, maar alleen God kan de wasdom geven (1 Korinthe 3:6). Of je een geur ten leven of ten dode bent (2 Korinthe 2:14-16) is alleen in Gods hand.

Ezechiël had niet veel succes met zijn prediking. God had hem vooraf verteld dat het moeilijk zou worden. God typeerde de doelgroep als “een weerspanning geslacht” (Ezechiel 2:3-7) en toch moest Ezechiel het woord Gods tot hen spreken.

Gods vereiste is trouw en niet succes.

We moeten echter deze bijbelse waarheid niet misbruiken. Als er (betrekkelijke) vruchteloosheid in ons leven en in onze gemeente voorkomt dan kan het aan ons zelf liggen. Die mogelijkheid bestaat. Het kan zijn dat God wel had willen zegenen maar dat Hij het niet kon doen. Omdat we niet beschikbaar waren, omdat we te kort schoten in geloof. Omdat er (subtiele) zonden zijn. Omdat we tekort schoten in aanhoudend bidden en smeken (Efeze 6:18). “Gij hebt niets omdat gij niet bidt” (Jakobus 4:2b). Of omdat we in eigen kracht en naar eigen inzicht bezig waren in plaats van te steunen op de kracht van God en te handelen onder leiding van Gods Geest.

Als vruchteloosheid ons drukt dan is het tijd om ons te verootmoedigen. Verootmoedigen is jezelf klein maken voor God. Erkennen van eigen onmacht, gebed om toetsing, dringend gebed om inzicht. Sta ik zelf in de weg? Is het kanaal verstopt? Waarom hebben wij het niet gekund? (Marcus 9:28). In Openbaring 2 en 3 zien we hoe de Here Jezus een geestelijke diagnose stelt van elk van de zeven gemeenten in Asia. Hij noemt het positieve, als het er is, en Hij wijst op het negatieve, waar dat nodig was. De meeste gemeenten krijgen een oproep om zich op een bepaald concreet punt te bekeren. We kunnen met volharding en in ernst vragen of de Heer ons persoonlijk en collectief ook zo door wil lichten (Psalm 139:23,24). Als we ons verootmoedigen zal de Heer licht geven. Dan zal ook duidelijk worden of de vruchteloosheid (gedeeltelijk of geheel) aan ons zelf ligt of niet.

De bijbelse weg tot zegen in de evangelieverkondiging en op alle terreinen van christelijke dienst is gebed, gelovig gebed, dringend gebed, vurig gebed, aanhoudend gebed. Gebed om open deuren.

“Volhardt in het gebed, en weest daarbij waakzaam en dankt en bidt tevens voor ons, dat God een deur voor ons woord opene, om te spreken van het geheimenis van Christus” (Kolosse 4:2,3).

“Dag en nacht bidden wij vurig” (2 Thessalonika 3;10).

Bidden en vasten. Worstelen in de gebeden.

“Epafras altijd in zijn gebeden voor uw worstelende” (Kolossenzen 4:12)

“Maar broeders ik vermaan u bij onze Here Jezus Christus en bij de liefde des Geestes, om samen met mij te worstelen in de gebeden voor mij tot God, opdat ….” (Romeinen 15:31).

“Ik heb een grote smart en een voortdurende hartzeer … over mijn verwanten naar het vlees … de begeerte mijns harten en mijn gebed om hun behoud gaat tot God uit” (Romeinen 9:1-3 en 10:1).

Mag ik u vragen, voor u succes gaat zoeken met behulp van marketing, of u en uw gemeente serieus de bijbelse weg van verootmoediging, waar nodig bekering, en dringend, aanhoudend gebed, hebben geprobeerd?

3.15. Het arbeidscontract van Warren

Warren heeft een soort arbeidscontract voor zijn leden opgesteld. Hij noemt het een covenant, een verbond (The Saddleback Membership Covenant). Verbond is op zich een bijbels woord maar met een bijbels verbond heeft het niets te maken. Als je lid wilt worden moet je een aantal beloften doen en ondertekenen. Je belooft onder meer dat je de leiders zult volgen en dat zonder enige kwalificatie want die wordt in de overeenkomst niet gegeven. We moeten leiders echter alleen volgen voor zover ze zich aan het woord van God houden. Je belooft ook dat je niet zult roddelen. Dat is natuurlijk prima, maar wat verstaat men onder roddelen? In kringen van neo-evangelicals wordt elke kritische opmerking over principiële zaken gewoonlijk het stempel van ‘kwaad spreken’ opgedrukt. De bijbelse opdracht om te toetsen wordt aan alle christenen opgelegd, niet alleen aan de leiders. De leiding van Saddleback zegt: Laat dat toetsen maar aan ons over, volg ons.

Er staat ook een bijbeltekst over het geven van tienden1 in. Warren leert dat de leden tienden aan de gemeente behoren te geven. Zo zorgt hij voor een constante cash flow (geldstroom). Dat is natuurlijk nodig om alle projecten, denk aan de dure gebouwencomplexen, te financieren. Het geven van tienden is echter een onderdeel van de wet van Mozes. Het verplichte geven van tienden is niet meer van toepassing op de gemeente, maar, zoals ook bij Warren weer blijkt, als het goed uitkomt is de verleiding groot om terug te grijpen op de wetten die aan het volk Israël waren gegeven. In het Nieuwe Testament is het geven van tienden niet de regel, het wordt nergens door de apostelen geleerd. Daar is de regel: “Bedenkt dit, wie karig zaait, zal ook karig oogsten, en wie mildelijk zaait, zal ook mildelijk oogsten. Een ieder doe, naardat hij zich in zijn hart heeft voorgenomen, niet met tegenzin of gedwongen, want God heeft de blijmoedige gever lief” (2 Korinthe 9:6,7).

4. De implementatie – de invoering

Warren en Hybels geven begeleiding en instructie aan gemeenten en voorgangers die volgens hun methode willen gaan werken.

Ook in Nederland zijn er afdelingen van hun organisaties, of verwante organisaties, die dit doen.

Een speciale hulp bij het overzetten van gemeenten (om ze te veranderen in New-Paradigma gemeenten) is het uitvoeren van een collectieve veertig dagen studie aan de hand van het boek “Doelgericht leven” (deze collectieve studie noemt men Forty days of Purpose). Het is de bedoeling om van dit boek een aparte analyse en beoordeling te maken.

5. Enkele getuigenissen

Hieronder volgt een getuigenis van iemand die het ‘omturnen’ van zijn evangelische gemeente heeft meegemaakt.

“In de zomer van 1995 wandelde ik het gebouw van de ‘First Baptist Church’ binnen. De tien voorgaande jaren had ik doorgebracht als een soort ‘verloren zoon’. Ik had zojuist mijn leven opnieuw aan Christus toegewijd en ik wilde opnieuw deel uit maken van een geestelijke familie in een plaatselijke gemeente. Terwijl ik binnen kwam en ging zitten hoorde ik het blijde geluid van een geweldig koor en orkest die bezig waren God te eren met zang en muziek. Mijn hart en mijn ziel werden vervuld met verwachting. Ik werd werkelijk voorbereid voor de dienst.

Toen de voorganger klaar was met zijn preek, was ik geestelijk verkwikt en versterkt voor de week die er aan kwam. Zijn boodschap was duidelijk, krachtig, overtuigend, bijbels en vol van de Heilige Geest. Na verloop van tijd begon ik deze broeder in Christus lief te hebben vanwege zijn trouw aan en ijver voor het evangelie. Nadat ik deze gemeente een aantal maanden bezocht had, wist ik dat ik een geestelijk tehuis had gevonden.

Enkele jaren later nodigde de voorganger me uit voor een lunch in een country club in de buurt. Tijdens het gesprek zei hij, in het voorbijgaan, dat hij van plan was om de naam van de gemeente te veranderen van “The first Baptist Church” in “The People’s Church”. Ik was nog steeds onder de invloed van de persoonlijkheid van de voorganger en daarom knikte ik met instemming terwijl hij me uitlegde dat hij de kerk “in een nieuwe richting” wilde sturen, weg van het “Southern Baptist” stigma, waarvan hij vond dat het een hindernis was geweest in het verleden. Hij wilde verder optrekken naar grotere dingen. Helaas gaf hij toen geen nadere informatie over wat de ‘nieuwe richting’ inhield.

In de weken en maanden daarna begon er een nieuwe boodschap van zijn preekstoel te komen. Een terugkerend thema van “tolerantie, verscheidenheid en eenheid” leek elke preek te doordringen. Het werd in toenemende mate duidelijk dat “de nieuwe richting”, waar de voorganger over had gesproken, wereldgelijkvormig was en dat hij nu werd gestuurd door iemand of iets anders dan God zelf. Er ontstond, met het verstrijken van de tijd, spanning tussen hem en mij. Zijn preken keerden zich af van het evangelie dat leidt tot bekering, berouw en geloof in Christus, naar psychologische onderwerpen en een “wees lief voor iedereen” boodschap. Zeker, de Bijbel roep ons op om in vrede met elkaar te leven en om goede en gezonde omgang met onze broeders en zusters te bewaren, maar NIET ten koste van God. De voorganger waar ik eens zo’n respect voor had kwam met slogans als: “JE KUNT NIET RECHT STAAN TEGENOVER GOD EN TEGELIJKERTIJD MET IEDER ANDER OVER HOOP LIGGEN”. Waarmee hij bedoelde te zeggen dat het nu tijd voor ons was om het, ten behoeve van de eenheid, op een akkoordje te gooien met ons geweten en onze overtuigingen.

Maar de bijbel staat VOL met godvruchtige mannen die alleen stonden en die al vechtend tegen compromissen met Gods Woord zijn gestorven. Dat was ook bij Jezus het geval. “Overhoop liggen met alle anderen” is PRECIES wat Hem naar het kruis bracht! Hij zei: “Gaat in door de enge poort, want wijd is de poort en breed de weg, die naar het verderf leidt, en velen zijn er, die daardoor ingaan; want eng is de poort, en smal de weg, die ten leven leidt, en weinigen zijn er, die hem vinden” (Mattheüs 7:13,14). Dit is geen goede boodschap voor voorgangers voor wie gemeentegroei en grote aantallen het grote doel is.

Het was geen tolerante Jezus die met een zweep de tempel in Jeruzalem reinigde van geldwisselaars of een tolerante Johannes de Doper die in het openbaar koning Herodes terechtwees voor het trouwen met de vrouw van zijn eigen broer. Het was geen tolerante Paulus die zich openlijk verzette tegen Petrus toen deze in de fout ging. Tolerantie was er niet de oorzaak van dat de meeste apostelen als martelaar voor hun geloof stierven. En toch, we zijn het nieuwe millennium ingegaan als een kerk die zichzelf opnieuw heeft uitgevonden, een gemeente van tolerantie, verscheidenheid en eenheid. Terwijl de deuren worden opengegooid voor alles en iedereen, vraag ik u, beïnvloedt de gemeente op deze manier de cultuur of infecteert de cultuur de gemeente? Wie is eigenlijk wie aan het winnen?

Het duurde niet lang voordat er een platvloerse geldinzamelingactie begon in de gemeente, inmiddels herdoopt als “The People’s Church”. Het leek op een geldinzamelingactie van een politicus die fondsen voor zijn verkiezingscampagne verzamelt. Kompleet met diners, onderscheidingen, veel vleiende opmerkingen, getuigenissen, presentaties, privé gesprekken, en speciale aandacht voor de “grote gevers” (dit is hun uitdrukking, niet de mijne) en dat alles voor het uitvoeren van grootste bouwplannen die ons een hightech “worship centrum” (aanbiddingscentrum) zouden opleveren en een schuld van 12 miljoen dollar.

Als ik vandaag op een zondagmorgen dat entertainment complex binnen loop, waar een heiligdom placht te zijn, dan zie ik een zee van comfortabele theater-stoelen in plaats van kerkbanken; een groot multimedia projectiescherm waar eens een houten kruis hing; een half dozijn dansers die applaus ontvangen na hun, door een choreograaf in elkaar gezette, optreden op de plaats waar het koor zich bevond; een rockband die solo’s speelt waar eens een orkest speelde, een jonge zangeres die voorgaat in het zingen van simpele “chants” voor een verward publiek, waar voorheen een muziekleider de gemeente leidde in het zingen van de grote hymns. En waar een charmante “facilitator” in een polo shirt preekt dat we allen “mee moeten gaan om mee te gaan” (Go along to get along), waar voorheen een man van God in een pak met stropdas gewoon was om moedig het woord van God te verkondigen.

Toen ik onderzoek deed naar “The Willow Creek Association” ontdekte ik dat duizenden en duizenden gemeenten over het gehele land zijn veranderd in door de zintuigen gedreven “zoeker-gemeenten”, PRECIES zoals met de onze was gebeurd onder de leiding van deze organisatie. Veranderd in gemeenten met overal hetzelfde ”verdraagzaamheid, verscheidenheid en eenheid’ thema, met dezelfde vrije aanbiddingsstijl, dezelfde oppervlakkige prediking, met sterke nadruk op comfort, maar zonder sterke nadruk op het geweten, uitgerust met enorme multimedia schermen, super geluidsystemen, exotische muziek, zonder koor, met vrouwelijke voorgangers, gevoelsgemotiveerde activiteiten, dansuitvoeringen, en met schulden van vele miljoenen dollars vanwege de kosten van de “state of the art” entertainment gelegenheden die ze “worship centrum” noemen. Ik denk dat de ronddraaiende discospot tijdens de enkele jaren geleden gehouden inwijdingsdienst een moment was waarop de ernst van de situatie met kracht tot me doordrong.

(…)

Berit Kjos vertelt over Dave die haar had geschreven over het boek de ‘Doelgericht Leven’. In de kerk van Dave waren ze bezig om gezamenlijk het boek te bestuderen.

Hij scheef haar onder meer het volgende: “Rick Warren leert enkele heel goede dingen maar die dingen zijn telkens weer zodanig vermengd met vele verwarrende en theologische zwakke punten dat ik er bijkans gek van word om het goede van het slechte te scheiden. Je leest een goed punt maar dan komt hij met een citaat van Mother Theresa (…) of Aldous Huxley, met als gevolg dat je verstand op tilt slaat. God wordt voorgesteld als een ‘glimlachend gezicht in de lucht’ – terwijl je Zijn gerechtigheid en heiligheid moet negeren! Daar komt nog bij dat het erg koud wordt, als je de enige bent die vraagtekens zet bij het boek terwijl de anderen er allemaal weg van zijn.”

(…)

Nog een getuigenis:

Enkele maanden geleden belde een vriend me op. Hij vroeg of ik wel eens over Rick Warren had gehoord. “Ja”, antwoordde ik: “Waarom vraag je me dat?” Het antwoord: “Ik ben net uit een bijbelstudiegroep gegooid omdat ik mijn bijbel meebracht en gebruikte”. Het bleek dat de studiegroep gezamenlijk het boek ‘Doelgericht leven’ van Warren bestudeerde. Mijn eerste reactie was te veronderstellen dat de studiegroep simpelweg slecht geleid werd. Nadat ik drie pagina’s in het boek van Warren had gelezen begreep ik waarom het meebrengen van een echte bijbel de bestudering van het boek verstoorde. Ten eerste gebruikt Warren parafrase vertalingen, vaak zonder de tekstverwijzing. Je moet de tekstverwijzing, via de eindnoten, achter in het boek opzoeken om dan vervolgens de passage in een echte bijbel opzoeken. De tekst uit de echte bijbel moet je daarna vergelijken met de parafrasevertaling in het boek om na te gaan of ze hetzelfde zeggen. En daarna kun je pas nagaan of Warren de tekst juist uitlegt en toepast. Deze omslachtige manier van werken moet natuurlijk wel de studie van het boek van Warren verstoren. Veertig dagen zouden al gauw veertig weken worden. Dus doen wat in Handelingen 17:11 staat “dagelijks in de Schriften nagaan of deze dingen ook zo zijn” is bijna ondoenlijk.

(…)

Tenslotte enkele van mijn eigen waarnemingen

Zonder het goed te beseffen had ik de invloed van het marketing-christendom reeds verschillende malen van nabij in een gemeente waargenomen. Rechtstreeks doordat de voorganger van de gemeente op studiereis naar Hybels was geweest. Met ondermeer het al eerder vermelde gevolg dat er in de dienst uit een parafrase vertaling werd gelezen. Toen legde ik geen verband tussen de studiereis en het lezen uit de parafrase vertalingen. Verder begrijp ik nu waarom de naam van de gemeente zonodig veranderd moest worden. Tegelijkertijd werd er zelfs een beroeps grafisch ontwerper bijgehaald die een nieuw logo heeft ontworpen. Precies zoals bij een bedrijf het bedrijfslogo een belangrijk onderdeel is van een herkenbare huisstijl.

De mentaliteit van het marketing-christendom blijkt ook het besluit van de raad van de gemeente om niet langer de pionier van de gemeente als gastspreker te vragen. Enkele jaren terug vond de raad van oudsten en diakenen zijn boodschappen te ‘negatief’. Hij sprak b.v. wel eens over valse leraren. Zulke negatieve dingen hoorden, volgens de leiding, niet in de dienst op zondag te worden genoemd, daar moet men zich, volgens hen, concentreren op ‘positieve’ dingen. Het feit dat deze broeder de pionier van de gemeente is, maakte blijkbaar niet uit. Begin jaren zeventig begon hij met evangelieprediking. Enkele honderden mensen kwamen tot geloof. Daaruit ontstond de gemeente. Na veertien jaar is hij verder getrokken. Hij is nu met emeritaat. Ik ken hem al dertig jaar. In al die jaren is zijn prediking niets veranderd. Dezelfde boodschap die door God is gebruikt om de gemeente te doen ontstaan wordt nu door de huidige leiding van diezelfde gemeente als te negatief beschouwd. Daar moet de gemeente tegen beschermd worden en daarom is besloten om de broeder niet meer voor spreekbeurten uit te nodigen. Het is schokkend wat hier gebeurt. Vooral omdat het gebeurt met een “God wil het” op de lippen en met de bewering: “We doen het uit liefde tot God en de gemeente”. Let wel, het bezwaar van de leiding geldt niet de persoon van de broeder maar de boodschap die hij brengt. Niet alleen hij maar ook anderen die al dertig jaar af en toe in de gemeente spraken worden om dezelfde reden niet meer uitgenodigd.

Dit is in miniatuur wat er wereldwijd in de evangelische wereld aan het gebeuren is. De doorwerking van de ‘alleen positief’ filosofie, waar Warren en Hybels niet de uitvinders maar wel voormannen van zijn. “Alleen positief” is het nieuwe grote gebod in de neo-evangelische wereld. Als iemand zich niet voegt naar dit nieuwe grote gebod wordt hij niet getolereerd. Ja dan wordt zelfs de eigen geestelijk vader van een gemeente niet ontzien.

Arie Geelhoed

(Wordt D.V. vervolgd)

Geplaatst in: Christendom, Maatschappij
© Frisse Wateren, FW